همه کودکان در اثر بی توجهی و یا شیطنت ها در دوران کودکی، ممکن است در مقطعی از زندگی خود به صورت موقتی دچار عدم توجه و تمرکز شوند و نمیتوان گفت دچار اختلال توجه و تمرکز شده اند.
اما زمانی دچار اختلال میشوند که در کودکان تا ۱۶ سالگی وجود ۶ مورد یا بیشتر علائم ، حداقل به مدت ۶ ماه وجود داشته باشد و در رشد و عملکرد اختلال ایجاد کند.
۱- اغلب به جزئیات توجه ندارد یا در کارهای مدرسه ، محل کار یا سایر فعالیت
های روزانه اشتباه میکند

۲- اغلب در نگهداری توجه در زمان انجام یک کار یا بازی مشکل دارند

۳- اغلب به نظر میرسد وقتی مستقیما با او صحبت میشود، گوش نمی دهد

۴- اغلب در پیروی از دستورالعمل ها مشکل دارد. برای مثال: در حال انجام کاری است اما ناگهان بیخیال انجام کار میشود

۵- اغلب در سازماندهی و برنامه ریزی کارها و وظایف مشکل دارند

۶- اغلب در کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی در مدت طولانی دارد ( مثل تکالیف مدرسه) اجتناب میکنند ، دوست ندارد یا تمایلی به انجام نشان نمی دهد

۷- اغلب وسایل مورد نیاز برای انجام وظایف و فعالیت ها و تکالیفش را گم میکند ( مثل وسایل مدرسه ، مواد ، کتاب، ابزار ، کیف پول، کلید ، عینک و …)

۸- اغلب به راحتی حواسش پرت میشود

۹- اغلب در فعالیت های روتین و روزانه ، فراموش کار هستند.

دلایل نقص توجه و تمرکز در کودکان

نقص توجه و تمرکز در کودکان میتواند به دلایل مختلفی ایجاد شود:
۱- عوامل زیستی و عصبی

– ژنتیک : اگر یکی از والدین یا اعضای خانواده مشکلات توجه داشته باشند ، احتمال دارد که کودک دچار این مشکل شود

– عدم تعامل شیمیایی در مغز : کاهش سطح انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین میتواند بر تمرکز تاثیر بگذارد

– اختلالات عصبی- رشدی : مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی ( ADHD) که بر توجه و تمرکز اثر میگذارد

– کمبود خواب : خواب ناکافی یا بی کیفیت باعث کاهش تمرکز و افزایش حواسپرتی میشود

۲- عوامل محیطی و روانشناختی
عواملی مانند استرس و اضطراب و افسردگی، تغذیه نامناسب ( کمبود مواد مغذی مانند آهن ، امگا ۳ و ویتامین های گروه B)، مصرف بیش از حد موبایل و تبلت یا تلویزیون ، محیط نامنظم و پر سروصدا میتواند روی توجه و تمرکز اثر بگذارد

۳- مشکلات پزشکی و جسمی
اختلالات شنوایی و بینایی و آلرژی ها و مشکلات تنفسی میتواند باعث کاهش توجه و تمرکز شود

در اختلال توجه و تمرکز
(Attention and concentration disorder)
چندین ناحیه مغز دچار مشکل در عملکرد یا ارتباطات عصبی میشوند. مانند قشر پیش پیشانی ، عقده های قاعده ای ، سیستم لیمبیک و مخچه و کاهش سطح دوپامین و نوراپی نفرین در مغز باعث بروز مشکلات توجه و رفتارهای تکانشی میشود.

راه کارهای افزایش دقت و توجه در کودکان
۱- تصویری به کودک نشان دهید سپس جزئیات کوچکی را در نظر بگیرید و از کودک بخواهید جزئیات را در تصویر پیدا کند

۲- از کودک بخواهید اجزا مختلف یک شکل را یک رنگ بزند

۳- به کودک تصویری را نشان دهید بعد از کودک در مورد جزئیات تصویر سوال بپرسید

۴- از کودک بخواهید از ۳۰ به پایین ۲ تا ۲ تا کم کند و تمرین را سخت تر کنید
یا اعداد را از ۱۰۰ به پایین بگوید به صورت باالعکس

۵- کامل کردن شکل ناقص

۶- پیدا کردن دو شکل مشابه یا متفاوت از بین چند شکل

۷- چند عدد بنویسید پشت سر هم که قاعده ی بین آنها برقرار باشد سپس کودک ادامه اعداد را بنویسد

۸- حب بازی

۹- قیچی کردن

۱۰- کشیدن قرینه شکل

۱۱- تکه های پازل را به هم چسباندن

۱۲- با چوب کبریت ، شکل از ساده به سخت درست کنید و از کودک بخواهید مثل شما درست کند

۱۳- برای کودک یک فیلم پخش کنید و از کودک بخواهید لب خوانی کند و حدس بزند در طول فیلم چه گفته شد

۱۴- پانتومیم

۱۵- بازی حدس بزن: کودک با دقت اتاق را نگاه کند سپس یکی از وسایل اتاق را جابجا کنید ، کودک باید حدس بزند و هر بار بازی سخت تر میشود

۱۶- یک داستان جدید برای کودک بخوانید و بعد در مورد داستان از کودک سوال بپرسید . برای مثال: چند خرس در داستان بود؟ خرسی به مامانش چی گفت ؟

۱۷- توپی را به یک نخ آویزان کنید و مقابل کودک بگیرید و از او بخواهید با دو دست و بعد با یک دست ( به طور یک درمیان) به توپ بزند ( هربار تمرین را سخت تر کنید)

_ اگر احساس میکنید که مشکل توجه کودک شما به شدت بر زندگی روزمره اش تاثیر گذاشته و ۶ علامت اختلال توجه و تمرکز را دارد بهتر است با متخصص روانشناسی کودک مشورت کنید.

– تحقیقات نشان میدهد که تغییرات در حجم نواحی خاصی از مغز از جمله هیپوکامپ، ممکن است در انواع مختلف ADHD نقش داشته باشند. همچنین بررسی شبکه های مغزی با استفاده از نظریه گراف نشان داده است که کودکان مبتلا به این اختلال الگوهای ارتباطی متفاوتی در مغز خود دارند که بر پردازش اطلاعات و تمرکز تاثیر میگذارد

– طبق آخرین مطالعات، عوامل ژنتیکی و محیطی ، از جمله قرار گرفتن در معرض استرس های دوران بارداری، مواد مخدر در دوران جنینی و تغذیه نامناسب میتواند در بروز ADHD موثر باشد

– تحقیقات در سال ۲۰۲۴ نشان داده اند که برخی تغییرات ژنتیکی ، از جمله ژن در ژن SLC6A3 VNTR ، میتوانند با افزایش احتمال بروز ADHD در کودکان مرتبط باشند. این ژن مسئول تنظیم انتقال دهنده های دوپامین است، که نقش مهمی در عملکرد توجه و تمرکز دارد

– مطالعه ای در سال ۲۰۲۴ نشان داده است که تمرینات خاص مانند تمرینات تعادلی ( مثلا کاتا در ورزش های رزمی) میتواند تمرکز و هماهنگی مغز و بدن را در کودکان مبتلا به اختلال توجه و تمرکز بهبود بخشد

روش های جدید مدیریت در محیط آموزشی خانواده:
تحقیقات تاکید دارند که روش های تدریس ویژه برای کودکان دارای نقص توجه ، مانند تقسیم وظایف به بخش های کوچکتر و استفاده از تکنیک های انگیزشی، میتوانند عملکرد تحصیلی آنها را بهبود دهند
والدین میتوانند با یادگیری تکنیک های رفتاری و ایجاد محیطی پایدار و آرام در خانه ، به تمرکز فرزند خود کمک کنند.