عزت نفس و اعتماد به نفس كودكان : پايه های موفقیت و سلامت روان

عزت نفس و اعتماد به نفس از مهم ترین عوامل رشد شخصیتی کودکان هستند  و تاثیر عمیقی بر موفقیت آنها در زندگی فردی و اجتماعی دارند این دو مفهوم گرچه به هم مرتبط اند، اما تفاوت هایی دارند :

عزت نفس (self- steem):  به احساس ارزشمندی و دوست داشتن خود مربوط میشود.

اعتماد به نفس (self- assurance): به باور کودک به توانایی های خود در انجام کارهای مختلف اشاره دارد

در ارتباط با عزت نفس و اعتماد به نفس کلمه ای به نام خودپنداره وجود دارد:

خودپنداره (self – consept): یعنی درک و ذهنیت و نظری که فرد نسبت به خودش دارد.

خودپنداره از لحظه تولد وجود ندارد بلکه از سن ۱ تا ۱/۵ سالگی به بعد که کلام کودک شروع میشود، میتوان نشانه های خودپنداره را دید.

خودپنداره و دگر پنداره  دو مفهوم روانشناختی مرتبط با شناخت و ادراک فرد از خود و دیگران است:

دگر پنداره  (other – consept):  به تصوری که یک فرد از دیگران دارد اشاره میکند.

-که این خودپنداره اول به صورت دگر پنداره است و بعد خودپنداره میشود

اگر والدین دگرپنداره درست و متناسب با سن و نیاز کودک داشته باشند، تلاش میکنند تا خودپنداره صحیح تری در کودک ایجاد شود.

۴ نوع خودپنداره داریم:

۱- خودپنداره مثبت

۲- خودپنداره منفی

۳- خودپنداره کاذب

۴- خودپنداره واقعی

– خودپنداره مثبت: یعنی داشتن نگرش و باورهای سالم و مطلوب نسبت به خود

– خودپنداره منفی: یعنی داشتن نگرش نامطلوب ، تحقیر آمیز یا غیرواقع بینانه نسبت به خود.

که در این حالت فرد  خود را بی ارزش ، ناتوان یا ناکافی میداند و معمولا در ارزیابی توانایی ها و ویژگی های خود دچار تحریف میشود.

– خودپنداره کاذب: یعنی تصویری نادرست و غیرواقعی از خود که ممکن است فرد آن را به دلایل مختلف شکل داده باشد که معمولا ناشی از انتظارات اجتماعی، مقایسه های نادرست یا تجربیات گذشته است و میتواند مثبت یا منفی باشد.

کودکی که با طرحواره استحقاق یا والدین یا والدین و محیط خودشیفته بزرگ میشود ، دچار خودپنداره کاذب میشود.

– خودپنداره واقعی: یعنی درک صحیح ، واقع بینانه و متعادل از خود که در این حالت فرد بدون افراط یا تفریط ، توانایی ها، نقاط قوت و ضعف خود را میشناسد و بدون تحریف یا اغراق ، خود را همان گونه که هست میپذیرد.

مهم ترین موضوعی که در خودپنداره نقش دارد که باعث افزایش عزت نفس و اعتماد به نفس کودک میشود قطعا فرزندپروری درست و صحیح است.

خودپنداره به خیلی از موارد دیگر بستگی دارد مثل:

توانمندی ها ، اختلالات مختلف ، معلولیت ها، ویژگی های جسمانی مثل چاقی- قد کوتاه – پوست تیره- چشم رنگی و غیره

والدین و عزت نفس کودک

– بیشترین صداهای قضاوت کننده و سرزنشگری که درون خود میشنوید، در حقیقت در کودکی شنیدیم که نشانگر عدم خودپنداره و عزت نفس و اعتماد به نفس است.

دگرپنداره توسط والدین ساخته میشود ( صدای والدین) که تبدیل به خودپنداره میشود( صدای درونی)

– ترس ها و محدودیت ها و احساس درماندگی که امروز با آن دست به گریبان هستیم از اولین سال های زندگی با ما بوده است.

– این والدین هستند که باعث میشوند کودک خود را فردی شایسته یا بی کفایت ، ابله یا باهوش ، کارآمد یا درمانده، بی ارزش یا دوست داشتنی ببیند.

عزت نفس از کودکی شکل میگیرد

والدین از ابتدای کودکی اولین آیینه ی ارزشمندی برای کودک هستند.

– کودک با دیدن لبخند والدین یا تعریف والدین یاد میگیرد جذاب است

– از نوازش آنها یاد میگیرد که در امنیت است

– از اهمیت دادن به گریه هایش می آموزد که موثر و مهم است.

بر عکس:

– کودکانی که توسط والدین آرام نمیشوند یعنی توسط والدین در دسترس و پاسخگو بزرگ نمیشوند

– در آغوش گرفته نمیشوند

– با آنها صحبت نمیشود

– مورد توجه قرار نمیگیرند

– این کودکان یاد میگیرند که کسی صدای ناراحتیشان را نمیشنود و باعث خودپنداره منفی میشود

– یاد میگیرند اهمیتی ندارند

– یاد میگیرند درمانده هستند

روش های افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس در کودکان

۱- در مواقعی که کودک تصمیم دارد کاری انجام دهدکه صدمه جدی نمیبیند یا عواقب آن کار کم است به او فرصت دهید با مشکلات دست و پنجه نرم کند. یعنی نیاز به خودمختاری و استقلال و آزادی در انتخاب را فراهم کنید

۲- وقتی تجربه کرد به تجربه اش واکنش نشان داده و بازخورد بدهید

۳- وقتی کودک صدمه دیده او را سرزنش نکنید

۴- اگر تصمیم دارد کار خطرناکی انجام دهد و صدمه میبیند بدون سرزنش برایش توضیح دهید

۵- به توانایی ها و مهارت های کودک توجه کنید

۶- تحقیقات نشان داده است که تحسین مکرر فرزندتان حتی با کوچکترین رفتار مثبت باعث افزایش عزت نفس میشود

۷- به هیچ عنوان چه به گفتن بدی و چه چه به گفتن خوبی کودکتان را با دیگران مقایسه نکنید

۸- به کودکتان حل مسئله را آموزش دهید

۹- به کودکتان حق انتخاب بدهید

۱۰- کودکی که رفتار ناپسندی دارد در واقع به چیزی نیاز دارد در بسیاری از موارد اگر بتوانید نیاز آن لحظه فرزند خود را تشخیص بدهید میتوانید به او کمک کنید نیازش را به شیوه مناسب تری برطرف نماید

۱۱- اگر نقاط قوت شما با نقاط قوت فرزندتان متفاوت است ، مراقب باشید شما ممکن است حتی در احترام به آن نقطه قوت دچار اشکال شوید

۱۲- همیشه گوش شنوای کودکتان باشید. اما :

– راه حل ندهید

– انتقاد نکنید

– سرزنش نکنید

– بازخواست نکنید

– قضاوت نکنید

– هنگام صحبت کردن کودک به احساسات کودک احترام بگذارید، احساس او را درک کنید و احساسات منفی او را بپذیرید و بعد:

* احساساتش را انکار نکنید ( خب حالا چیزی نشده فقط کبوده)

* احساساتش را به او القا نکنید. ( نه اتفاقا تو باید خوشحال باشی)

* احساساتش را مقایسه نکنید ( اون چرا ناراحت نمیشه)

* احساساتش را مسخره نکنید ( مگه بچه شدی)

* احساسات کودک را سرکوب نکنید

* برای احساساتش تهدید نکنید ( اگر بخوای عصبانی بشی، نمی رویم)

۱۳- قوی ترین ابزار والدین برای ایجاد یا تخریب عزت نفس در کودکان زبان آنهاست

۱۴- الگوی خوبی برای عزت نفس  کودکتان باشید

۱۵- تحقیقات نشان میدهد که آموزش مهارت های اجتماعی مانند همدلی و مهربانی به کودک ، باعث افزایش حس تعلق و ارزشمندی در او میشود

۱۶- در فرزندپروری صبور باشید

۱۷- نظم و قانون منصفانه با تعداد محدود و قابل پیش بینی

نظم و محدودیت صحیح لازمه عزت نفس است

۱۸- مطالعات نشان داده که دادن فرصت و تصمیم گیری به کودکان، متناسب با سن و توانایی آنها، به افزایش اعتماد به نفسشان کمک میکند

۱۹- طبق مقالات تحقیقاتی ، فعالیت هایی را برای کودکان انتخاب کنید که در آنها بتوانند موفقیت را تجربه کنند

۱۵- طبق تحقیقات روابط مثبت با همسالان نقش مهمی در عزت نفس کودکان دارند